ANADOLU SELÇUK MİMARİSİ
Anadolu’nun değişik bölgelerindeki Türk toplulukları
tarafından yaratılan mimarlık stilleri arasındaki ortak
özellikler farklılıklardan daha baskındır. Güvenlik
gereksinimleri, din, iletişim ve iklim ortak olan ana
etmenlerdi.
Orta Asya, İran ve Suriye etkilerine rağmen, kendine özgü
bir mimari yaratmalarında Anadolu’nun kendi etkileri
olmuştur.
Anadolu Selçuk Mimarlığının bazı özellikleri:
- Soğuk geçen kışlar, çepeçevre sarılı avlulara, sütunlu
büyük mekanlara ve tepe açıklıklı kubbeli mekanlara yol
açmıştır.
- Anadolu Selçuk Mimarisi’nde ağırlıklı olarak kullanılan
ana inşaat malzemesi taştır. (İran’daki tuğla kullanımından
farklı olarak); Selçuklu Mimarisi’nde tuğla minarelerde
kullanılmıştır. Ayrıca yerel inşaat teknikleri ve
malzemeleri benimsenmiştir.
- Dıştan dikdörtgensel kütlenin yalınlığı, kabartma işçiliği ile yoğun bezemeli giriş kapıları ile zıtlık oluşturmaktadır. Bu tür giriş kapıları giderek binanın çatı hizasının üzerine çıkarak anıtsal bir etki kazandı.
- Bezemeli, geniş ve uzun cami minareleri yatay kütle ile güçlü bir zıtlık yaratırlar.
- Geç dönem yapılarda (13.yüzyıl ortaları ve sonrası) iç mekanlar duvarların, tonozların ve kubbelerin duvar çinileri ve mozayikler ile kaplanan iç yüzeyleri ile bezemede artış sergilerler. Cami, mescit, türbe veya kümbet, zaviye (derviş manastırı), medrese ve şifaiye, hamam, saray ve kervansaray Anadolu Selçuk Mimarisi’nde geliştirilmiş olan başlıca yapı türleridir.
“MESCİT” •
“Mescit” minberi olmayan küçük bir camidir. Önü üç gözlü bir revak (portiko) olan kubbeli kübik bir mekandır. Kubbesi tuğla ile inşa edilmiştir. Kubbeye geçiş pandantiflerle (Türk üçgenleri ile) veya tonozbingi ile sağlanır. Tuğla veya moloz taşla örülen duvarlar kesma taşla kaplanır. “KÜMBET” veya
“TÜRBE”
• “Kümbet” yeraltında mahzenmezar (kript) olan iki katlı bir yapıdır. Bir dua kısmı, bir mihrap ve ortada sanduka vardır. • Kare, çokgen veya dairesel planı olabilir. Konik tepesi olan bir kubbesi vardır. • Dikdörtgen olanın bir eyvanı bulunur (beşik tonozlu bir dua odası) • Bağımsız olarak ve de bir başka işlevi olan bir yapı ile de bütünleşik olarak bulunur.
MEDRESE
“Medrese” yüksek öğrenim kurumuydu. Cami ve medrese birbirine yakın bulunurdu. was an institution of higher learning. Öncesi eğitim («halka») camide olmaktaydı. Medrese dini bir vakıf kuruluşu idi. Tüm öğrenciler bursluydu. Güneydoğuda (Artuklular) açık avlulu medreseler vardı. En eski kapalı avlulu medreseler 12.yüzyıl ortalarında Tokat ve Niksar’da yapılmıştır. Medrese mimarisi 13.yüzyılın ikinci yarısında gelişti. Açık avlulu daha büyük medreselerin, bir veya iki eyvanı olan kapalı olanlardan farklı olarak, 2 veya 4 eyvanı bulunmaktaydı.
KERVANSARAY
Mimari olarak, daha sonraları misafirhane olarak hizmet eden Orta Asya’daki güçlendirilmiş askeri tesislere benzemektedir. • Bir avlu etrafında odalar, hücreler ve arkadlar olan bir kısım ile arkada sütunlu kapalı büyük bir mekan bulunur. Bazılarının sadece bu kısmı, bazılarının da sadece avlulu kısmı vardır.
- Dıştan dikdörtgensel kütlenin yalınlığı, kabartma işçiliği ile yoğun bezemeli giriş kapıları ile zıtlık oluşturmaktadır. Bu tür giriş kapıları giderek binanın çatı hizasının üzerine çıkarak anıtsal bir etki kazandı.
- Bezemeli, geniş ve uzun cami minareleri yatay kütle ile güçlü bir zıtlık yaratırlar.
- Geç dönem yapılarda (13.yüzyıl ortaları ve sonrası) iç mekanlar duvarların, tonozların ve kubbelerin duvar çinileri ve mozayikler ile kaplanan iç yüzeyleri ile bezemede artış sergilerler. Cami, mescit, türbe veya kümbet, zaviye (derviş manastırı), medrese ve şifaiye, hamam, saray ve kervansaray Anadolu Selçuk Mimarisi’nde geliştirilmiş olan başlıca yapı türleridir.
“MESCİT” •
“Mescit” minberi olmayan küçük bir camidir. Önü üç gözlü bir revak (portiko) olan kubbeli kübik bir mekandır. Kubbesi tuğla ile inşa edilmiştir. Kubbeye geçiş pandantiflerle (Türk üçgenleri ile) veya tonozbingi ile sağlanır. Tuğla veya moloz taşla örülen duvarlar kesma taşla kaplanır. “KÜMBET” veya
“TÜRBE”
• “Kümbet” yeraltında mahzenmezar (kript) olan iki katlı bir yapıdır. Bir dua kısmı, bir mihrap ve ortada sanduka vardır. • Kare, çokgen veya dairesel planı olabilir. Konik tepesi olan bir kubbesi vardır. • Dikdörtgen olanın bir eyvanı bulunur (beşik tonozlu bir dua odası) • Bağımsız olarak ve de bir başka işlevi olan bir yapı ile de bütünleşik olarak bulunur.
MEDRESE
“Medrese” yüksek öğrenim kurumuydu. Cami ve medrese birbirine yakın bulunurdu. was an institution of higher learning. Öncesi eğitim («halka») camide olmaktaydı. Medrese dini bir vakıf kuruluşu idi. Tüm öğrenciler bursluydu. Güneydoğuda (Artuklular) açık avlulu medreseler vardı. En eski kapalı avlulu medreseler 12.yüzyıl ortalarında Tokat ve Niksar’da yapılmıştır. Medrese mimarisi 13.yüzyılın ikinci yarısında gelişti. Açık avlulu daha büyük medreselerin, bir veya iki eyvanı olan kapalı olanlardan farklı olarak, 2 veya 4 eyvanı bulunmaktaydı.
KERVANSARAY
Mimari olarak, daha sonraları misafirhane olarak hizmet eden Orta Asya’daki güçlendirilmiş askeri tesislere benzemektedir. • Bir avlu etrafında odalar, hücreler ve arkadlar olan bir kısım ile arkada sütunlu kapalı büyük bir mekan bulunur. Bazılarının sadece bu kısmı, bazılarının da sadece avlulu kısmı vardır.
Yorumlar
Yorum Gönder